ገድሊ ኣቡነ ዮናስ፡

ሓጺር ታሪኽ ኣቡነ ዮናስን ገዳሞምን

በስመ አብ ወወልድ ወመንፈስ ቅዱስ አሐዱ አምላክ፤ አሜን።

መእተዊ

እዚ ገዳም’ዚ ካብቶም ዓበይቲ ሓዋርያዊን ገዳማዊን ተልእኾኦም እናፈጸሙን ነዊሕ መስገደል መሰናኽልን ተጻብኦን ብምሕላፍ ታሪኾምን ሥርዓቶምን ዓቂቦም ኣብዚ ወለዶ እዚ ካብ ዝበጽሑ ህልዋት ገዳማት ኤርትራ ሓደ እዩ። ኣብ ከባቢ ቀዳማይ ርብዒ ናይ ፲፭ ክፍለ ዘመን ዝተመሥረተን ፮፻ ዓመታት ከቝጽር ሒደት ዓሰርታት ዓመታት ተሪፍዎ ዝርከብ እዚ ገዳም እዚ በቶም ኣብ ሃገርና ብዙኅ መንፈሳዊ ተጋድሎን ሓዋርያዊ ስራሕ ብዝሰርሑ ጻድቕ ብኣቡነ ዮናስ እዩ ተገዲሙ።

ንካልእ ጊዜ ከም ፈቓደ ኣምላኽ ኣስፍሕ ኣቢልና ክሳዕ ነቕርቦ፦ ንሎሚ ኣሕጽር ኣቢልና ካብቲ ኣብ ክብረ በዓል ኣቡነ ዮናስ ቅድሚ ሕጂ ብዛዕባ እቲ ገዳምን እቶም ጻድቕን ካብ ዝተዘርገሐ ትምህርታዊ ጽሑፍን፤ ኣብ ጋዜጣ ፍኖተ ብርሃን ብመምህር ተወልደብርሃን ዓምደመስቀል ብዛዕባ እዚ ገዳም ካብ እተጻሕፈ ዓምዲ ብምቅንባር ነቕርብ ኣሎና ኣንበብቲ ከምዝጠቀሙሉ ብምእማን፡ በረኸትን ረድኤትን ጻድቕ ኣቦና ኣቡነ ዮናስ ምሳና ክኸውን ጸሎትና ነቕርብ።

2. ታሪኽ ኣቡነ ዮናስ

2.1 ትውልዶም

ኣቡነ ዮናስ ኣብ ኢትዮጵያ ትግራይ ወርዳ ስርኹሶ ኣብ እትርከብ ሃገረ ቡር ወይውን ሃገረ መስቀል ኣብ ትብሃል ዓዲ ዕለት ፲፯ ኅዳር ፲፫፻፶፯ ዓ.ም. እዮም ተወሊዶም፤ ኣቦኦም ድማ ንዋየ እግዚእ ኣዲኦም ድማ ኂሩተ ማርያም ይበሃሉ። እዞም ሰብ ጽኑዕ ቃል ኪዳን ዝኾኑ ወለዶም ብሕጊ እግዚአብሔር ዝመላለሱ ኣዝዮም መንፈሳውያን ከምዝነበሩ ታሪኾም የረድእ። ካብ ወይኒ ወይኒ ይፈሪ ከም ዝብሃል ድማ ኣቡነ ዮናስ ካብዞም ጽኑዕ ሃይማኖትን ሰናይ ግብርን ካብ ዘለዎም ወለዲ እዮም ተረኺቦም።

2.2 ኣተዓባብዪኦም

ኣቡነ ዮናስ ጌና ህጻን ከለዉ ከም ዝኾነ ናይ ጥንትን ገጠራዊን ኣተዓባብያ ዕድሚኦም ንጕስነት ምስኣኸለ ኣብ ጕስነት ኣባጊዕ ስድርኦም ተዋፈሩ። ይኹን ደኣ እምበር ካብ ህጻንነቶም ኣትሒዞም ፈታዊ ጸሎት ስለዝነበሩ ኣብ መንፈሳዊ ቤት ትምህርቲ ቅድሚ ምኻዶም መንፈስ ቅዱስ ገሊጹሎም መዝሙረ ዳዊትን ካልኦት ቅዱሳት መጻሕፍትን የንብቡ ነበሩ። ከምዚ ኢሎም ድማ ብህጻንነቶም ናብ መንፈሳዊ ሕይወት ኣድህቦ ስለዝገበሩ ናይ ምናኔ መንፈስ ሓደሮም።

2.3 ምንኵስናዊ ሕይወቶም

ነነዊሕ እዋን ብጸሎትን ሱባኤን ንኣምላኽ ከመልክቱ ድኅሪ ምጽናሕ ነቲ ኵሉ ናይ ዓለም ነገር ንድኅሪት ገዲፎም ካብ’ቲ ዝተወልዱሉ ሃገር እውን ርሒቖም ናብ ሃገርና መጹ። መጀመርታውን ናብ ዞባ ደቡብ ከባቢ ዓረዛ ምድሪ ውዲ ሰበራ ኣብ እትርከብ ደብረ ሲና ኣብ እተባህለት ገዳም ኣተዉ። ኣብዛ ሕጂ ናብ ዓዲ ዝተለወጠት ጥንታዊት ገዳም ብሥጋ ኣኰኦም ንዝኾንዎም ኣቡነ ድምያኖስ ዝተባህሉ ዓቢ ባሕታዊ ረኸቡ። ብሓደ ውዒሎም ምስ ሓደሩ ድማ ምርጭኦም ንምናኔ ምዃኑ ኣቡነ ድምያኖስ ምስ ተረድኡ፡ ሓደ ንዓለም መኒኑ ዝምንኵስ መነኰስ ክመሃሮምን ክፈልጦምን ዝግብኦ ኵሉ ሥርዓተ ምንኵስና መሃርዎም፤ እዚ ማለት ድማ ብሉያትን ሓዲሳትን፥ መጽሓፈ መነኮሳት (አረጋዊ መንፈሳዊ፡ ማር ይስሓቅ፡ ፊልክስዩስ) ዝኣመሰሉ ቅዱሳት መጻሕፍቲ ማለት እዩ።

ነዚ ዝተጠቕሰ ትምህርቲ ድማ ብዝግባእ ኣጽኒዖም ምስ ወድኡን ኣሞክሮኦም ምስ ፈጸሙን ኣብ መበል ፲፬ ዓመት ዕድሚኦም ኣብ ፲፫፻፸፩ ዓ.ም. ካብ ኢድ ኣቡነ ድምያኖስ መዓርገ ምንኵስና ተቐበሉ፤ ዮናስ ዝብል ስም ከኣ ተዋህቡ።

ብድኅሪ እዚ ሕጊ ምንኵስና ብፍጽምና እናሰዓቡ ካብቲ ቅድም ዝገብርዎ ዝነበሩ መንፈሳዊ ገድልን ትሕርምትን ብምዝያድ ለይቲ ለይቲ ጠራቒት ኣብ ዝተባህለ ቀላይ እናኸዱ ክጽልዩ ይሓድሩ ነበሩ፤ መዓልቲ መዓልቲ ከኣ ኣብ ጾምን ጸሎትን ስግደት ይውዕሉ ምንባሮም መጽሓፈ ገድሎም ይነግር። ተጋድሎ ብሕትውናኦም ድማ ንነዊሕ ዓመታት ከምዚ ኢሉ ቀጸለ። መጽሓፈ ገድሎም ከምዝሕብሮ ድማ ኣብ ሕይወቶም ብቕዓት ስለዝተራእየ ናይ ኣእዳዎም ኣጻብዕ ልክዕ ከም ጥዋፍ (ሽምዓ) ክሳብ ዝበርህ ኮነ። ኣብ ሰሰሙን ብኢዱ ቅዱስ ገብርኤል መልኣኽ ኅብስተ ኣኰቴት ጽዋዕ በረከት ካብ ሰማይ ይወርደሎም ከኣ ነበረ። ብኻልኦት ዕለታት ግን ሓሙሽተ ፍረ ዳዕሮ ወይ ድማ ሓሙሽተ ፍረ ዓየ እንተዘይኮይኑ ካልእ መግቢ ኣይበልዑን ነበሩ።

ብኸምዚ መንፈሳዊ ተጋድሎን ትሕርምትን ብጽንዓት ተወሲኖም ድኅሪ ምጽንሖም ካብ ዕለታት ሓደ መዓልቲ ኣብ ውሽጢ ቀላይ ኮይኖም እናጸለዩ ከለዉ ጐይታናን መድኃኒናን ኢየሱስ ክርስቶስ ብደመና መጺኡ “ኦ ዮናስ ፈታውየይ ጸሎትካን ልማኖኻን ሰሚዐካ ኣሎኹ፤ ደጊም ክፍልኻ ተጋድሎ ጥራይ ዘይኮነስ እንተላይ ሓዋርያዊ ተልእኾ ቃል ወንጌል ምምሃር እዩ” በሎም። ንሶምውን “ወይኩን ፈቃድከ” ኢሎም ብትሕትና ትእዛዙ ተቐቢሎም ናብ ስብከተ ወንጌል ክዋፈሩ ነፍሶም ኣዳለዉ። ድኅሪ እዚ ብዙኃት ኣሕዛብ ናብ ዘለውዎ ቦታ እናተዘዋወሩ ብምስባኽ ካብ ግብሪ ኃጢኣት ናብ ግብሪ ጽድቂ፤ ካብ ኣምልኮ ጣኦት ናብ ኣምልኮተ እግዚአብሔር መለስዎም። ብዙኃት ድማ ኣሚኖም ይጥመቑ ነበሩ፤ ብዙኅ ተኣምራት ድማ ይገብሩ ነበሩ። ትሩፋቶምን ስብከቶምን ብምርኣይን ብምስማዕን ቍጽሪ ዘይብሎም ምእመናን ፈርዩን፤ ብሃይማኖቶምን ሰናይ ግብሪን ድማ ጸንዑን። ካብኣቶም ድማ ብዙኃት ናብራ ምናኔ ስለዝመረጹ ብኢድ ኣቡነ ዮናስ መንኰሱ። እቶም ዝመንኰሱ በብክፍሎም ገዳማት መሥሪቶም ብሓድነት ብሥርዓተ ጳኵሚስ ክነብሩ ምእንቲ ድማ ኣቦና ሥርዓት ገበሩሎም።

2.4 ዝተዋህቦም ጸጋን ቃል ኪዳንን

ጻድቕ ኣቦና ኣቡነ ዮናስ ካብ ፈጣሪኦም ብዝተውህቦም ጸጋ ሕሙማት ይፍውሱ ዕዉራት የብርሁ ምውታት የተንሥኡ ነበሩ። ከምኡ’ውን ብደመና ኢየሩሳሌም ከይዶም ኣብኡ ቀዲሶም ይምለሱ ነበሩ። እቲ ብሕይወት ሥጋ ከለዉ ዝጥቀሙሉ ዝነበሩ መስቀል ናይ ኢዶም ሎሚ እውን ኣብ ውሽጢ ገዳም ደብረ ድኁኃን ተረኺቡ ብዙኃት ሕሙማት ይፍውስ ኣሎ። ክሓውዩ ዘይተፈቕደሎም እንተኾይኖም ድማ ሽዑ ንሽዑ ከም ዝዓርፉ መጽሓፈ ገድሎም ይሕብር፤ ሎሚውን ብመስቀሎም ዝተጠምዐ ማየ ጸሎት እናተሓጽቡ እናሰተዩ ካብ ዝነበሮም ሕማም ዝፍወሱ ቍጽሪ የብሎምን።

ኣቡነ ዮናስ ከምዚ ኢሎም ንኣምላኾም እናገልገሉ ድኅሪ ምጽናሕ ከምቲ ኵላቶም ቅዱሳን ኣብ ኣጋ ዕረፍቶም ካብ ኣምላኾም ዝወሃቦም ቃል ኪዳን ንሶምውን ተዋህቦም። “ኦ ፍቁርየ ዮናስ ኵሉ ዘጸውዐ ስምከ ወዘገብረ ተዝካረከ ወዘተማኅፀነ በጸሎትከ እሠሪ ሎቱ ኃጢኣቶ” (ኦ ፍቁረይ ዮናስ ኵሉ ብእምነት ስምካ ዝጸወዐ ዝኽርካ ዝገበረ ብጸሎትካ ዝተማኅጸነ ኃጢኣቱ ክስርየሉ እየ።) በሎም መዝ ፹፱፥፴፬ ማቴ ፲፥፵-፵፬ ዕብ ፮፥፲። በዚ ኣምላኽ ዝኣተወሎም ቃል ኪዳን ድማ ድኅሪኦም ዝተሥኡ ኵሎም ክሳብ ሕጂ ብዙኃት በረኸት ጸጋን ረኺቦሙሉን ተጠቒሞሙሉን እዮም።

አምላከ ሕያዋን እግዚአብሔር ምሉእ ቃል ኪዳን ኣትዩሎም ከብቅዕን ድኅሪ ዕረፍቶም ካብ መቓብሮም ዘይቲ ፈልፈለ። እቲ ዘይቲ ንዝሓመሙ ፈውሲ ዝህብ ኮይኑ ነቶም ደቆም ድማ ዘይቲ መብራህቲ ኮይኑ የገልግሎም ከምዝነበረ ይንገር። እቲ ኣብ መቓብሮም ዝነበረ ናይ ዘይቲ ምልክት ላህላህታ ድማ ክሳዕ ሕጂ ይረአ ኣሎ። ኣባ ጊዮርጊስ ዘጋስጫ እውን መጽሓፈ ሰዓታት ኣብ ዝብል ድንቂ ናይ ጸሎት ድርሰቶም “ሰአል ለነ ዮናስ አቡነ ማኅቶተ ገዳም ዘታፈለፍል ዘይተ ከመ ሰሌሆም እምከርሠ መቃብር ኅቱም” ኢሎም ነዚ ፍሉይ ትእምርቲ ዘይቲ ጠቒሶሞ ይርከቡ።

2.5. ዕረፍቶም 

ኣቡነ ዮናስ ነቲ ኣብ ላዕሊ ዝተጠቕሰ ቃል ኪዳን ካብ እግዚአብሔር ድኅሪ ምቕባሎም ፲፯ መጋቢት ፲፬፻፶፩ ዓ.ም. ኣብ መበል ፺፭ ዓመት ዕድሚኦም ነፍሶም ካብ ሥጋኦም ብኢድ መላእኽቲ ናብ ናይ ዘለዓለም ማኅደራ ከደት። ኣብዛ ሕጂ ደብረ ድኁኃን ተባሂላ ዘላ ገዳሞም ከኣ ብኽብሪ ተቐብሩ።

ኣቡነ ዮናስ ኣቦ ካልኦት ህልዋትን ዝበረሱን ገዳማት ኤርትራ ይኹኑ ደኣ እምበር መካነ መቓብሮም ግና ኣብዚ ገዳም ደብረ ድኁኃን ምዃኑ ካብተን ካልኦት ንሶም ዝገደምወን ተመሳሳልቲ ገዳማት ፍሉይ ይገብሮ።

2.6 በዓለ ተዝካሮም 

በዓል ኣቡነ ዮናስ ዕለት ፳፩ ጥሪ ምስ በዓለ ዕረፍታ ለማርያም ብሓንሳብ ክኸውን ዝገበሮ ምኽንያት ኣቦና ኣብ ለበውኦም ንደቆም “ግበሩ ተዝካርየ ምስለ ማርያም እምየ” ስለ ዝበሉ እዩ እምበር ዝዓረፉሉስ ፲፯ መጋቢት እዩ። በዚ መሠረት በዓል ኣቡነ ዮናስ ኣዝዩ ደስ በዘብል ሥርዓት ካብ ዝተፈላለየ ክፋል ሃገርና ብዝውሕዙ ነገዳያንን ብፍላይ ድማ ብሕዝቢ ቆሓይን ክብ ብዝበለ ድምቀት ዓመት መጸ ይኽበር።

ብዙኃት ቅዱሳን ኣቦታትና ንቅድስት ድንግል ማርያም ካብ ዘለዎም ሓቀኛ ፍቕሪ ዝተበገሰ ዕረፍቶም ኣብ በዓለ ማርያም ወይውን ንሳ ኣብ እትዝከረሉ እዋን ክኸውን ንኣምላኾም ይልምኑ እዮም፤ ብኸምዚ ድማ ዕረፍቶም ምስቲ ናታ ዕረፍቲ ወይውን ዕርገት ክሰማማዕ ዝርከበሉ ጊዜ ውሑድ ኣይኮነን።

3.1 ስያመ 

ምሉእ ስም ናይዚ ገዳም’ዚ ደብረ ድኁኃን አቡነ ዮናስ ዝበሃል ኮይኑ ትርጉሙ ድማ ድኁኅ ማለት ድማ ዝተፋሕረ፡ ውቝር፡ ጽሩብ ማለት እዩ። በዚ ምኽንያት ደብረ ድኁኃን ዝብል ስም ነቲ በዓትታት ዝርከቦ ብዓበይቲ ኣእማን ዝመልአ ቦታ ዳንጉላ የመልክት። ኣቀማምጣ መልክዓ ምድሪ ናይዚ ገዳም መሠረት ብዝገበረ ኣጸዋውዓን ካብቲ ላዕላይ ተባሂሉ ዝጽዋዕ ካልኣይ ገዳሞም ደብረ ጽጌ ንምፍላይን እዚ ገዳም እዚ ብእንዳ ኣቡነ ዮናስ ታሕታይ ይፍለጥ። 

3.2 መልክዓ ምድሪ (ኣቀማምጣ) 

እዚ ገዳም እዚ ኣብ ዞባ ደቡብ ንኡስ ዞባ ማይምነ ዝርከብ ኮይኑ ካብ ኣሥመራ ኣስታት ፻፶ ኪ.ሜ ይርሕቕ። ካብ ርእሲ ከተማ ናይዚ ንኡስ ዞባ ማይምነ ድማ ንደቡብ ምዕራብ ገጽ ኣዝዩ ቀረባን ካብ ፭ ኪ.ሜ ዘይርሕቕን (ግምታዊ) ዝኾነ ገዳም እዩ። ከባቢ እዚ ገዳም ብዓበይቲ ደንጉላ እምኒ ዓረ ዝተኸበ እዩ። 

3.3 ኣመሠራርታ 

ገዳም ደብረ ድኁኃን ኣቡነ ዮናስ ካብ ዝመሥረትዎም ገዳማት ሓደ ኮይኑ ኣብ ከባቢ ፲፬፻፳፰ ዓ.ም. ኣቢሉ ከምዝተገደመ ታሪኽ ናይቲ ገዳም ይገልጽ። 

3.4 ኣበርክቶ (ፍረ) ገዳም 

እዚ ገዳም እዚ ካብ ፲፬ ክፍለ ዘመን ኣትሒዙ ሓዋርያዊ ኣገልግሎት ብምፍጻም ዝልለን ገዳም ኮይኑ ብዙኃት መንፈሳውያን ኣቦታት ዘፍረየ ጥንታዊ ገዳም ምዃኑ ይፍለጥ። 

እዚ ገዳም እዚ ኣቀማምጣ ቦትኡ ጽኑዕ ብምዃኑን ኣብ ውሽጢ ዓበይቲ ደናጉላታት ብቀሊሉ ዘይድህሰስ ናይ ዓረ በዓቲ ዝርከብዎ ስለዝኾነ ብወረርቲ ከይጥቃዕ ብዙኅ ዘፍርሕ ኣይነበረን። እዚ ጽንዓት እዚ ስለዘለዎ ከኣ ብዙኃት ብኽብሪ ዝጥመቱ ናይ ሃይማኖት፥ ታሪኽ፥ ፍልስፍና መጻሕፍቲ ዝዓቀበን ናብዚ ወለዶ እዚ ዘሰጋገረን ገዳም እዩ። 

3.5 ተመሳሰልቲ ገዳማት 

ኣቡነ ዮናስ ዝጽልዩሉ ዝነበሩ በዓቲ ኣብ ውሽጡ ስፍሕ ዝበለ ኮይኑ መቅደስን ቅድስተ ቅዱሳንን ቤተልሔምን መቐመጢ ንዋየ ቅዱሳትን ኮይኑ ይርከብ ኣሎ። ኣቡነ ዮናስ ብዙኃት ገዳማት ከም ዝመሥረቱ ይፍለጥ። ንኣብነት ዝኣክል፦ 

1. ደብረ ድኁኃን ቆሓይን 
2. ደብረ ጽጌ ትምዛእ 
3. ደብረ ጽዮን ዓዲ ውስኽ 
4. ደብረ ጸሪቅ ትግራይ ተምቤን 
5. ደብረ ሣህል ኣብ ከባቢ ምድሪ ሰበራ ዝነበረ ገዳም ምዃኑ ይዝንቶ። ብናይ ሓዊ ሓደጋ ስለ ዝነደደ ግና ሕጂ ናብ ዓዲ ገጹ ዘምርሐ ገዳም ምዃኑ ይንገር። 

3.6 ክብጻሕን ክስተወዓልን ዘለዎ ታሪኽ እዚ ገዳም 

ቀጺልና ዝኾነ ናብዚ ክቡር ገዳም ክነግድ ዝነቅል ሰብ፡ በረኸት ክረክብን ታሪኽ ክፈልጥን ክርእዮምን ክፈልጦምን ካብ ዝግብኡ ገለ ውሑዳት ጸጋ ናይዚ ገዳም ካብ ዝኾኑ ክንጠቅስ፦ 

• ኣቡነ ዮናስ ብኢዶም ዝሕዝዎ ዝነበሩ መቖምያ ብዕንጨይቲ ዝተሰርሐ ትእምርተ መስቀል ዝዓይነቱ ክሳዕ ሎሚ ኣብዚ ገዳም ተዓቂቡ ይርከብ ኣሎ። ብእኡ ገይሩ ማለት ብሕጻብ ናይቲ መቖምያኦም ዝተሓጽበ ካብ ዝነበሮ ሕማም ይፍወስ። 
• ጻድቕ ኣቦና ዝቕመጡላ ዝነበረት መንበር ኣብዚ ገዳም ኣሎ። 
• ኣብ ኢዶም ዝሕዝዎ ዝነበሩ ሓጺን መስቀል ኣሎ። ሓድሽ መምህር ኣብ ዝሽየመሉ ጊዜ ነቲ መስቀል ኣብ ኢዱ ይሕዞ ካብ መምህር ናብ መምህር እናተመሓላለፈ ከኣ ክሳብ ሎሚ ኣሎ። 
• ኣብ ክልተ ቦታታት ከኣ ኣሠር እግሮም ኣብ ከውሒ ምልክት ኮይኑ ይርአ። 
• ብፁዕ ኣቡነ ዮናስ ዝጽልዩሉ ዝነበሩ በዓቲ ኣፍ ደጊኡ ሓደ እኳ እንተኾነ ኣብ ውሽጡ ግን ምሉእ ቤተ ክርስቲያን ዘለዎ ማለት ቤተ መቅደስ፥ ቅድስት፥ ቤተ ልሔም ፥ እንዳመጻሕፍቲ ካልኦት ንብረትን በብክፍሉ ዝሓዘ ኣሎ። 
• ካብ መቓብሮም ናይቲ ዝፍልፍል ዝነበረ ዘይቲ ኣሰር ምልክት ኣሎ። ናይቲ ዘይቲ መቕድሒ ዓቢ ገንኢ ምስ መቕድሒኡ ኣሎ። ካብ ሓጺን ዝተሰርሐ ፲፪ ዝኸውን ናይቲ ዘይቲ መብርሂ ዝነበረ ድማ ክሳብ ሎሚ ኣሎ። 
• ንኣቡነ ዮናስ ዝመሃሩን ዘመንኰሱን ኣቡነ ድምያኖስ መቓብሮም ኣብዚ ገዳም እዚ እዩ ዝርከብ። ዝናብ ኣብ ዝጸንዓሉ እዋን ነቲ ኣስከሬን ኣቡነ ድምያኖስ ዝሓዘ ሳጹን ብምውጻእ ምህለላ ይግበር እሞ በቲ ኣምላኾም ዝሃቦም ቃል ኪዳን መሠረት ዝናብ ይዘንብ። ነዚ ምስክሩ ድማ እቲ ጽኑዕ እምነት ዘለዎ ናይቲ ከባቢ ሕዝቢ እዩ። ምኽንያቱ ክንደይ ጊዜ ካብዚ ጸጋ ቅዱሳን ተሳታፋይ ስለዝኾነን ብኣዒንቱ ዝረኣዮን ስለዝኾነን እዩ። 
• እዚ ገዳም እዚ ኣብ ካልኦት ገዳማት ብብዝኂ ዘይርከቡ ጥንታውያን ብራናዊ መጻሕፍቲ ሒዙ ኣሎ። ገለ ውሑዳት ንምጥቃስ ገድለ ቅዱሳን ዝሓዘ ገድለ ዮሓንስ፥ ዜና ኣርድእት፥ ውዳሴ አምላክ፥ ብሉያትን ሓዲሳትን ዘጠቓለለ ፹፩ዱ ቅዱሳት መጻሕፍቲ ብሓባርን ብንጹልን፥ መጽሓፈ ቀሌምንጦስ፥ ገድለ ሰማእታት፥ ገድለ ኣዳም፥ ገድለ ዮናስ፥ ገድለ ኣቡነ ኤዎስጣቴዎስ፥ ገድለ ኣቡነ ኣብሳዲ፥ ገድለ ኣቡነ ሙሴ፥ ሃይማኖተ አበው፥ ስንክሳር ወዘተ 
• ጽሑፋዊ ሕጊ እንዳ ኣባ ካብ ዝኾነ ሓደ ሕጊ ኣድከመ ምልጋዕ እቲ ቀዳማይን ጥንታዊን ቅዳሕ ኣብዚ ገዳም እዚ ብኽብሪ ይቕመጥ ከምዝነበረን ኣጽራር ታሪኽ ዝኾኑ ግና ከምዘጥፍእዎ ጸሓፍቲ ታሪኽ ይገልጹ። 

3.7 መደምደምታ 

እዚ ገዳም እዚ ብዙኅ ታሪኽ ቤተ ክርስቲያንን ሃብቲ ሃገርን ሓቝፉ ዝርከብ ከም ምዃኑ፤ ኣብ ዕብየት ሓዋርያዊ ስራሕ ቤተ ክርስቲያንውን ዓቢ ኣበርክቶ ዝነበሮን ብዙኃት ተምሃሮን መምህራንን ዘፍረየ ገዳም ከም ምንባሩ መጠን ሕጂውን ስለቲ ክህልዎ ዝግባእ ዝያዳ ኣበርክቶን ካብቲ ድኻሙ ንምንጋፉን ብዙኅ ጻዕሪ ዘድልዮ ገዳም ምዃኑ ርዱእ ነገር እዩ። 

እቲ በብዘመኑ ዝገጠሞ ተጻብኦ ጥራይ ዘይኮነስ ሕጂውን ካብቶም “መንፈሳውያን መራሕቱ” ዝተፈላለየ ጸገምን ተጻብኦን ዘይተፈልዮ ስለዝኾነ ስለ ሓድነት እቲ ገዳምን ዕብየቱን ኵሎም ደቂ ተዋሕዶ ነቒሖም ክሕልውዎ ይግባእ። 

3.8 ለበዋ 

ካልኣይቲ ገዳም ኣቡነ ዮናስ ደብረጽጌ ትምዛእ ኣቡነ ኤዎስጣቴዎስ ብዝተነበዩላ መሠረት ስለዝተገደመት ኵሎም ደቂ ኣቡነ ኤዎስጣቴዎስ ክብሪ ኣቡኦም ንምግላጽ ዝኣክልን ደብረ ጽጌ ድማ ማእከላይ ቦታ ስለዝኾነትን ክሳብ እዚ ቅሩብ እዋን ዕለት ፲፰ መስከረም በዓል ኣቡነ ኤዎስጣቴዎስ ኣብዛ ገዳም እዚኣ እናተኣከቡ የብዕልዎ ምንባሮም ይዝንቶ። እቲ መሪሕ ቃል ድማ “ ዮም ውሉዱ ኵልክሙ በፍስሓ ኃቢረክሙ ለኤዎስጣቴዎስ አቡክሙ ግበሩ ተዝካሮ እንዘ ትብሉ ውዳሴሁ አማን ፍጹም ምንኵስናሁ” (ሎሚ ኩልኹም ደቁ ብሓባር ተሓጕስኩም ነቦኹም ኤዎስጣቴዎስ ምንኵስናኡ ፍጹም እዩ እናበልኩም ወድስዎ፤ ዝኸበረ በዓሉ ከኣ ግበሩ) ዝብል ነበረ። ብዘይካ እቲ ዝነበሮ በረኸት እዚ ሰናይን ንሓድነትን ሓዋርያዊ ዕዮን ቤተ ክርስቲያን ልዑል ሓገዝ ዝነበሮ ጉባኤ ቅድሚ ሒደት ዓሰርተታት ዓመታት ተቋሪጹ ይርከብ። ሎሚ ከ ስለምንታይ ክጅመር ቤተ ክርስቲያንን ሥምረት ገዳማትን ተበግሶ ዘይወሰዱ፧ 

ገዳማትን ገዳማዊ ኣቦታትን ብኸምዚ ዓይነት ኣገባብ ዓመት መጸ ቃል ኣቡኦም ኣቡነ ኤዎስጣቴዎስ ምኽባሮምን ስለ ዝተፈላለየ ጕዳያትን ሕግታትን ቤተ ክርስቲያንን ምእመናንን እዋናዊ ኵነታቶምን ምምካሮምን ክንደይ ረብሓ ከምዝነበሮ ዝስሕቶ ሰብ የልቦን። ኣገዳስነቱ ተራእዩ ስለ ምንታይ ከ ሎሚ ዳግማይ ዝበራበረሉ ኣገባብ ዘይናደ ኢልና ክንሓትት ዝቕስበና እዋናዊ ጕዳያት ቤተ ክርስቲያን ከምዘሎ’ውን ኣዒንትና ዝርእዮን ልብና ዝምስክሮን ሓቂ እዩ። እሞ ኸ ሎሚ ቅድስት ቤተ ክርስቲያን ብብዙኅ ማእዝን ኣብ ፈተናን ነውጽን ኣብ እትርከበሉ ግዜ ንዓለም መኒኖም ብጸሎት ጽሙዳት ዝኾኑ ኣቦታት ክመኽሩን ስለ ቅድስት ቤተ ክርስቲያን ዝሓሸ ኣገባብን ሓሳባትን ከቕርቡ ዝያዳ ካልእ ግዜ ሎሚ እቲ ግዚኡ ኮይኑ ክስምዓናውን ግድነት እዩ። ስለ ሓዊረ ፍኖት ቤተ ክርስቲያን ገዳማውያን ኣቦታትና እንተዘይመኺሮምን ከምቶም ዝቐደሙ ኣቦታቶም ንዝተጋገየ እንተዘይመሊሶም፤ ኣይምለስን ንዝበለ ድማ እንተዘይፈልዮም፤ ብሥጋ ንዝጥጆ ምኽሪ ዲያብሎስ ካብ ምኽርን ሕግን ሥርዓትን ሓዋርያት ፈልዮምን ኣነጺሮምን ብትብዓት እንተዘይነጊሮም፡ ንቤተ ክርስቲያን ካብቲ ናይዚ ዘመን ተዃሉ እንተዘየናጊፎም፡ እወ ንሳቶም እንተዘይመኺሮም ደኣ መን ክመክር?! ንሳቶም ተዛሪቦም እንተዘየስሚዖም መን ክዛረብ እሞ ንመን ከስምዕ፧! ንሳቶም እንተዘይተሰሚዖም ከ መን ደኣ ክስማዕ፧ ንሕና ካብ ቅድስቲ ሃገርና ብዝተፈላለየ ምኽንያት ናብራ ርሒቕና ኣብ ስደት እንርከብ ደቅኹም ብትሕትና ለበዋና ከነቕርበልኩም ንፈቱ። ሥምረትኩም ዘይደልዩን ከፈላልዪኹም ድቃስ ለይቲ ዘይብሎም ከምዘለዉ ልብኹም ይፈልጦ። ናትኩም ድኻም ናይ ቤተ ክርስቲያን ድኻም ምዃኑውን ከም ፀሓይ ቀትሪ ዝተዀልዐ ሓቂ እዩ። ስለዚ ኣባጊዕን ጓሶትን ቤተ ክርስቲያን መሲሎም ገዳማትና ከፋፊሎም ከዳኽሙ ንዝፍትኑ ኵሎም ጸማም እዝኒ እናሃብኩም ብጸሎትኩምን ብምኽርኹምን ነዛ ቤተ ክርስቲያንን ደቃን ከምቶም ቀዳሞት ኣብነት ክትኮንዋ ሓደራ ንብል። 

በረኸትን ረድኤትን ኣቡነ ዮናስ ምስ ኵላትና ይኹን፤ 

          

        ስብሃት ለእግዚኣብሄር 

        ወለወላዲቱ ድንግል

        ወለመስቀሉ ክቡር

             ኣሜን።